1.      هەر وەک دەزانین چەند رۆژ لەمەوبەر لە شاخەکانی قەندیل دووهەمین کۆنگرەی "کۆمەڵگای دیموکڕاتیک و ئازادی ڕۆژهەڵاتی کوردستان" (کۆدار) بەڕێوە چوو. وەک یەکەم پرسیار چ گۆڕانکاریەک لەچاو کۆنگەری یەکەم پێش هاتووە؟

دەتوانین لە دوو ڕوانگە دا وڵامی ئەو پرسە بدەینەوە. یەکەم ئەوەیکە پاڕادایم و هێڵی فکریەک کە "کۆدار" لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئیران لەسەر بنەمای ئەو شکڵی گرتووە، بە تایبەت لە رۆژئاوای کورستان و سوریە توانایی و هێزی خۆ بۆ چارەسەرکردنی پرسە ڕامیاری و کۆمەڵایەتیەکان نیشان دا و لە کردەوەش دا خۆی وەک یەکەم هێزێک پێناسە کرد کە فۆرموڵی بۆ چارەسەری گرێپوچکەکانی سیاسی، یاسایی و کۆمەڵایەتی ناو خەڵک دا هەیە. ئەو ئەزموونە خاڵێکی وەرچەرخان بۆ پاڕادایمێک بوو کە "کۆدار" یش بەشێک لە ئەوە. کە واتە ئەزموونی سەرکەوتووی ڕۆژئاوای کوردستان نیشانیدا کە بۆ دیسکۆرس و گوتارێک کە :کۆدار" رێبەڕایەتی ئەو دەکات دەست و پەیوەندی گەلێکی ڕاستەوخۆ لە ناوچەکە هەبوونی هەیە. ئەو بار و دۆخ و ئەزموونە دیموکڕاتیکە، قورسایی گوتار و جیهان بینی "کۆدار"یش تا ئاستێک بردە سەر. بە واتەیەکی تر پێگەی کار و چالاکی فکری و ئیدۆلۆژی-بیردۆزی بۆ کۆدار زیاتر بوو و متمانە و بەخۆ باوەربوونی لێکەوتەوە. لە تەنیشت ئەو باسە، هەل و مرجی سیاسی لەناوخۆی ئیران و هەروەها ناوچە گۆڕانکاری بەسەردا هات. یەک بە یەکی ئەو گۆڕانکاریانە لەسەر هاوکێشە سیاسیەکان لە کوردستان و ئیران کاریگەری هەبووە. لە کۆنگرەی دووهەم، هەمووی ئەو باسانە وەک دەرفەت و مەترسیەکانی ئەو قۆناخە موناقیشەی قوڵی لەسەر کراوە. بە گشتی دەتوانێت بگوترێت کۆدار لە چوارچێوەی پێکهێنانی ئامانجی خۆ و لەسەر بنەمای ئازموونێکی کە کە دووساڵی ڕابردووی خۆی بەدەستی خستووە هەنگاوێک بەرەو پێش ڕویشتووەو خۆی بۆ وەرزێکی نوێ لە تێکۆشانی دیموکڕاتیک و هەمە لایانە بۆ ئاواکردنی پەرگالی کۆنفدرالیزمی دیموکڕاتیک ئامادە کردووە.

2.      ئاخۆ لە هەڵوێستەکانی ئیوە سەباەرت بە کۆماری ئیسلامی ئاڵوگۆڕێک بەدی هاتووە یان کۆدار هەر پێداگری لەسەر ئەو هەڵوێستانەی پێشووی دەکات؟

بنەما و پڕەنسیپەکانی کۆدار بەرامبەر بە کۆماری ئیسلامی بەو شێوازەیە: ئەگەر کۆماری ئیسلامی مافی "خۆبەرێوەبەری دیموکڕاتیک" بە فەرمی بناسێت و ئامادەی گۆڕانکاری لە یاسای بنەڕەتی (قانونی ئەساسی) خۆی بێت کۆداریش ئامادەی هەڵسووکەوت لەتەک ئەد دەبێت. دەرەوەی ئەو، کۆدار هەوڵ دەدات مودێلی کونفدرالیزمی دیموکڕاتیک بە شێوازی تەک لایەنە بەڕێوە ببات. کە واتە چۆنیەتی هەڵسووکەتی کۆدار ڕەگەڵ کۆماری ئیسلامی گرێدراوی شێوازی نێزیکایەتی ئەو دەوڵەتە بە کێشەی کورد و ئەویکە تا چ ڕادەیەک دەخوازێت ماڤی خۆبەڕێوەبەری دیموکڕاتیک و ماڤە بنەڕەتیەکانی گەلی کورد پەسەند بکات. کۆدار سیستەمێکی دیموکڕاتیکە کە مۆدێلی دەوڵەت-نەتەوە ئەساس ناگرێت بەڵکوو کۆمەڵگا بە هەند وەردەگرێت هەروەها رێکخستنی کۆمەڵگا لەسەر ئەساسی پەرەپێدانی دیموکڕاسی و پێکهێنانی کونفدرالیزمی دیموکڕاتیک وەگەڕ دەخات. ئەگەر کۆماری ئیسلامی ئیستعداد و دەرەتانی ئەوەی هەبێت دیارە کۆدار دەتوانێت هەڵسووکەوتی لەگەڵ بکات. بە پێچەوانە ئەگەر کۆماری ئیسلامی ئەو مۆدێلی دیموکڕاتیک و پێشەکەوتوویەی وەک مەترسیەک بۆ خۆ ببینێ و بە ڕوانگەیەکی میلیتاری-ئاسایشی چاوی لێبکات ئەو هەل و مەرجێکی تر پێش دێت. بار و دۆخێک کە کۆدار لە بەرامبەر هەر مەترسی و گوشارێک لەسەر بنەمای پاراستنی ڕەوا بەرگری لە خۆی دەکات. کۆدار هێزیکە کە لەڕووی فکری و کرداری بۆ هەر دوو حاڵت ئامادەیە، ئەگەرچی بژاردەی یەکەمی چارەسەرکردنی دیموکڕاتیکانەی کێشەی کورد ە.

3.      ئیوە لە کۆنگەرەی خۆتان ڕاتانگەیاند کە لە دەرنجامی گۆڕانکاری لە ڕوانگەی کۆماری ئیسلامی دەتوانن لەتەک ئەو ڕژیمە دیالۆگ بکەن. دەزانین کەکۆماری ئیسلامی تا ئیستاکە بە فەرمی هیچ یەک لە حیزب و لایەنە دژبەرەکانی خۆی وەک ئوپۆزیسیون قەبووڵ نەکردووە. بە بڕوای ئیوە ئاخۆ لەناو کۆماری ئیسلامی هێزێکی ئاوا هەیە کە بە شێوازێکی ئاشتیخوازنەو لە رێگەی گفتوگۆ و دانووساندن بخوازێت کێشەکانی ناوخۆ و پرسی کورد چارەسەر بکات؟

دیموکڕاتیزە بوونی ئیران، چارەسەرکردنی کێشەی کورد و هەروەها بە فەرمی ناسینی مافی خۆبەڕێوەبەری دیموکڕاتیکی نەتەوەی کورد قورسایی سیاسی و هەرێمی ئیران یەکجار زیاد دەکات. پێچەوانەکەشی دەرباز دارە. چارەسەرنەبوونی مەسەلەی کورد و هەڵاتن لە ڕووبەڕوو بوونەی ڕاست بەو پرسە،هەمووکات حکومەتی ئیرانی تووشی کێشە و قەیران کردووە. ئەو پرسە دەتوانێت خاڵی لاوازی کۆماری ئیسلامی بێت. کاتێک دەوڵەتی ئیران لەگەڵ دوژمنی ئیدۆلۆژیکی خۆی دانووساندن دەکات بۆچی نابێت لەگەڵ هێزە دیموکڕاتخوازەکان لە کوردستان و ئیران دانیشتن بکات؟ ڕاستی ئەوەیە کە گۆڕانکاریەکانی ناوچەکە بە جێگەیەک دا تێپەڕ دەبێت کە دیموکڕاتیزە بوونی ئیران بەدوور نابینێت و واقیعێکی حاشاهەڵنەگرە. چونکی دەرەوەی ئەو، ئاستی قەیران گەلێک کە ئیستاکە لە دەرەوەی سنوورەکانی ئیران خۆی حەشارداوە بەرەو ناوخۆ هەنگاو دەهاوێت. بە تایبەت ئەمرۆکە کورد بۆتە یەکێک لە یاریزانەکانی سیاسی لە ناوچە دا. حکومتی ئیران بێ پێداچوونەوە سەبارەت بە قورسایی سیاسی و هەرێمی کوردەکان تووشی کێشە و گرفتی قووڵ و جدی دەبن. بە تایبەت ئەوەیکە لە رۆژئاوای کوردستان و باکوری سوریە باس لەسەر ئاوا کردنی سیستەمێکی فێدێراتیوە. پرسێک کە حاشاهەڵنەگرە. بار و دۆخی تورکیە لەبەر چاومانە. حکومەت لە چارەسەری سیاسی خۆی دەدزێتەوە، وای لێهاتووە وڵات بەرەو لەناوچوون دەبات. ئەوە ڕاستیەکە: دۆستی ئیستراتژیک لەگەڵ کوردان و پەسەندکردنی ماڤی خۆرێوەبردنی ئەوان، ورە و دەرفەت و دەرەتان دەخولقێنێت. بە پێچەوانە، دوژمنی بە کوردان و ئینکاری ماڤەکانیان، گەورەترین خالی لاوازی حکومەتەکانی لێدەکەوێتەوە و ئەوان بەرەو قەیران و پارچەبوون دەبات. هەر بۆیە هەڵکشانی توانای سەربازی و سیاسی کوردان ئەو فاکتەی پتر لە جاران دادەسەپێنێت.

4.      باسەکانمان لە جێگەیەکی تر بەردەوام دەکەین. ئیوە گوتتان کە کۆدار سیستەمێکی چەترئاسایە و دەتوانێ هەموو پارت و لایەنە سیاسیەکان لەخۆ بگرێت. لە جێیەکی تر باسی وەتان کرد کە دەتوانن لەتەک هەموو حیزب و لایەنە سیاسیەکانی کورد لە رۆژهەڵات لە دیالۆگدا بن. وا دێتە تێگەیشتن کە ئامانجی دووایی ئیوە پێکهێنانی یەکێتیەک بۆ تێکۆشان لە بەرامبەر کۆماری ئیسلامی بێت. ئاخۆ ئیوە بیر دەکەنەوە کە حیزبەکانی تر دێنە ناو ئەو بەرە و یەکگرتنە؟

پێکهێنانیبەرەیەکی دیموکڕاتیکی گشتگیر لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئیران پێویستیەکی مێژووییە. بەربڵاوبوون و لێکدابڕانی ئەو هێزە کۆمەڵایەتی و سیاسیانەی کە ئاوا کردنی کۆمەڵگایەکی ئازاد و دیموکڕاتیک دەکەنە ئامانجی دووایی خۆیان، مەترسیەکی جدیە بۆ دیموکڕاتیزە کردنی ئیران. سەرجەم گروپ و ڕێکخراو و پارتانەی کە خاوەن بیر و بۆچونێکی دیموکڕاتیکن، پێویستە توانا و هێزی تێکۆشانی خۆیان لەو بەربڵاو بوونە بەرەو یەکڕیزی و کاری هاوبەش پەلکێش بکەن. کۆمەڵگایەک کە هێزە دیموکڕاتیک و گۆڕانخوازەکانی ئامادەی دانووساندن، گفتوگۆ و تێکۆشانی هاوبەش نەبن زۆر لاواز و برینهەڵگرە. ئیمە وەک کۆدار لە کاتێکدا کە بە تەواوی هێزی جەماوەری و فکری و باوەڕی خۆمان سەرقاڵی رێکخستن و ئامادەکردنی کۆمەڵگای رۆژهەڵات وئیرانین لە هەمان کاتیشدا ئامادەی تێکۆشان و دانووساندن لەگەڵ هەر لایەنێکین کە خەباتێکی جدی و تۆکمە لە چوارچێوەی دیموکڕاتیزە کردنی ئیران و چارسەری سیاسی و حقوقی لە ئیران بەڕێوە دەبات. بە تایبەت سەڕەڕای حیزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە ڕوانگەی ئیمە لێک نیزیک بوونەوە و کاری هاوبەشی ئیمە لەگەڵ لایەنە ئازادیخواز و دیموکڕاتەکان لە ئازەربایجانی ئیران، هێزە گوڕانخوازەکانی عەڕەب و بەلوچ و تورکمەن و هێزەکانی پێشکەوتووخوازی تری ئیرانی، پێویستێکی مێژوویی و ئامانجێکی ئیستراتژیکە. لەو چوارچێوەدا ئیمە وەک کۆدار ئامادەین ئەرک و بەرپرسیارەتی خۆمان بەجێ بگەیێنین.

5.      لە ئیستاکەدا و لە رۆژئاوای کوردستان و باکوری سوریە پێکهێنانی فدراسیونی رۆژئاوا و باکوری سوریە باس و نیقاش دەکرێت. هاوکات هێزەکانی سوریەی دیموکڕاتیک (ق س د) ئوپەڕاسیونی رزگارکردنی ڕەقە یان دەست پێکردووە. گرێدراوبوونی ئیوە وەک کۆدار لەتەک رۆژئاوای کوردستان و ئەو مودێلەی کە لەوێ هەیە چیە؟

مۆدێلێک کە لە رۆژئاوای کوردستان هەیە نمونەیەکی بەرچاو لەو پرۆژەیە کە ئیمە بۆ رۆژهەڵاتی کوردستان و ئیران دەمانەوێت. لەوێ چی ڕوویدا؟ خۆبەڕێوەبەری دیموکڕاتیک لە رۆژئاوای کوردستان هەموو چین و توێژە سیاسی، ئەتنیکی و باوەڕی بە فەرمی ناسی و هاوکات ئەوانی لە ڕێوەبەری سیاسی بەشدار کردووە. لە تەنیشت ئەو مژارە، یەکسانی ژن و پیاو لە سەرجەم ئاستەکانی کۆمەڵایەتی، سیاسی، رێوەبەری و سەربازی خولقێندراوە. پەیماننامەی کۆمەڵایەتی رۆژئاوای کوردستان، پێشکەوتووترین پەیماننامەیەکە کە ئیستاکە لە رۆژهەڵاتی ناوین بوونی هەیە و هاوکات میکانیزمی کرداری و چاودێری کردن لەسەر بەڕێوەچوونی ئەو پێکهاتووە. پاڕادایمی دیموکڕاتیکلە رۆژئاوا لە کاتێکدا کە توانای مەزنی بۆ پاراستنی پێکهاتەکانی رۆژئاوا و ئەوانی تر هەیە لە کە نمونەی "کۆبانی" هاتە دی لەهەمان کاتیشدا ئەزموونێکی باشە بۆ ڕێوەبردنی پێکهاتە جیاوازە کۆمەڵایەتی و سیاسیەکان. بە کورتی بێژم بار و دۆخی حاکم لەسەر رۆژئاوا و باکوری سوریە، خاڵێکی وەرچەران لە ناوچەکە و جیهان بە ئەژمار دێت. مۆدێلێکە کە بە داوی شەڕی ئایینی و نژادی و ئەتنیکە نەکەوتووە و جیاوازیەکان وەک مەترسی نابینێت بەڵکوو وەک دەرفەتێک پێناسەی دەکات. ئیمە وەک کۆدار لە بواری هێڵی فکری و پارادایمیک هێزی پێکهێنانی ئەو پرۆژە لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئیرانین. ئەویش بە لەبەرچاوگرتنی تایبەتمەندی و شەرت و مەرجی سیاسی، کۆمەڵایەتی و مێژوویی تایبەت بە رۆژهەڵاتی کورستان و ئیران. پێشکەوتنێک کە رۆژئاوای کوردستان تامی لێچێشتووە، پاشەکەوتێک بۆ تێکۆشانی فکری و سیاسی ئیمە لە ئیران دەبێت. هاوکات بار و دۆخێک کە لە رۆژئاوای کوردستان بوونی هەیە و پێشڕەویەک کە بەدی هاتووە پێویستی پێکهێنانی گۆڕانکاریەک لە ناوخۆی ئیران و رۆژهەڵات بەرجەستەتر دەکاتەوە. کۆدار لەسەر ئەو بڕوایەیە کە حکومەتی ئیران دەبێت خوێندنەوەیەکی درووستی بۆ ئەو ئاڵ و گۆرە سیاسیانە هەبێت و زەمینەی دەستپێکی پرۆسەی چارەسەری لە ئیران بخولقێنێت. گۆڕانکاریەکان لە ناوچەکە بەرەو ئاقارێک دەچێت کە چارەسەری پرسی کورد لە ئیران حاشاهەڵنەگر دەکات. خۆڕاگری و لادانی کۆماری ئیسلامی لە چارەسەری کێشەی کورد تەنیا باج و هەزینەکان زیاد دەکات و کات و دەرفەتەکان بەفیڕو دەدات. کورد ئیتر یاریزانێکی گرینگی ناوچەکەیە کە بێ لەبەرچاوگرتنی ئیرادە و خواستە دیموکڕات و مرۆڤیەکانی، هیچ پرۆژەیەک لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست ئەنجام ناگرێت.

6.      لە رۆژانی ڕابڕدووخەڵکی رۆژهەڵاتیکوردستان هەوڵیان دا بۆ پشتگیری لە پارتی یەکێتی گەلان (ه د پ) خۆپێشاندن بکەن. لە هەندێک لە شارەکانی وەک کرماشان و تاران لایەنگرانی ه د پ لەسەر شەقام ئامادە بوون بەڵام لە زۆربەی شارەکانی تر هێزەکانی نیزامی وپۆلیس رێگەیان نەدا خەڵک خوپێشاندنێکی ئاشتیخوازانە بەڕێوە بەرێت. ئەو هەنگاوەی دەوڵەتی ئیران چۆن هەڵدەسەنگێنن؟

ئەو پرسیارێکە کە دەبێت کاربەدەستانی کۆماری ئیسلامی وەرامی بدەنەوە. بۆچی دەبێت ناڕەزایەتی دژی دەوڵەتێکی موداخلەگەر و فاشیستی تورکیە بۆ ئیران مەترسی بە ژومار بێت. سازکردنی لەمپەر و بەربەست بۆ ناڕەزایەتی مەدەنی کوردەکان و ویژدانی ئاگاداری ئیرانی مایەی شەرمەزاریە و پەسەند ناکرێت. لە ڕوانگەی سیاسی دەوڵەتی ئیران و تورکیە دوو هێزی دژبەر و ڕکابەری یەکن. نموونەی کردارێک کە هەر کام لەوان لە سوریە و ئیراق بوویان لەبەر چاوە. دەوڵەتی ئیران گەرەک لەو زهنیەتی کۆن کە "پرسی کوردەکان مەترسی هاوبەشی ئیران و تورکیە یە" دەست هەڵگرێت. دوژمنی لەگەڵ کوردان و مەترسیدار دیتنی ئەوان نەک تەنیا دەستکەتێکی بۆ هیچ دەوڵەتێک ناهێنێت بەڵکوو باجێکی گران لەسەریان دەکەوێت. هەنگاوی فاشیستانەی دەوڵەتی تورکیە هەمبەر کوردان لە کردار دا ئەوان بەرەو هەڵدێر و نەمانی هەنگاو نە هەنگاو دەبات. هەر هەنگاوێک لە چوارچێوەی پاڵپشتی لەو حکومەتە فاسیدە باجێکی گەورە و بێ دەستکەوت بۆ ئیرانە. دەوڵەتی ئیران نابێت ئەو سیگناڵە بنێرێت کە لە دوژمنی کردنی بە کوردان ڕا هاوبەش و هاوڕای تورکیەیە. هەڵسووکەوتی ئەمنیەتی لەتەک خۆپێشاندەرانی ناڕازی دەوڵەتی تورکیە لە ئیران ئەو تێگەیشتنە ساز دەکات کە دەوڵەتی ئیران لە شەرمەزار کردنی تورکیە دڵگران وناڕازیە. دیتنی نەتەوەی کورد لەو هەڵسووکەوتانە ئاخۆ دەبێت شتێکلەوە زیاتر لە هاوڕا بوونی ئەو دوو دەوڵەتە بێت؟ ئەگەر دەوڵەتی ئیران دەخوازێت وا بنوێنێت کە ڕوانگەیەکی تری هەیە باشە بوچی دەرفەتی بە ڕێپێوان و خۆپێشاندنی مەدەنی هاوڵاتیان نەدا؟

7.      وەک پرسی کۆتایی، لەم دووایەدا لە مەجلیسی ئیران باس لە دامەزراندنی فڕاکسیونی ئازەریەکان کراوە. بۆچونی کۆدار لە مەڕ پێکهێنانی فڕاکسیون گەلێکی لەو دەستە لە پاڕڵمانی ئیران چیە؟ ئەو فڕاکسیونانە تا چ ڕادەیەک دەتوانێت سوودمەند بێت؟

لە ڕوانگەی ئیمە پێکهێنانی فڕاکسیونی ئازەری یان هەر فڕاکسینیکی وەک کورد و عەڕەبەکان و هتد لە حاڵەتێکدا کە بە ئامانجی وەدیهاتنی رۆڵێکی دیموکڕاتیک و چارەسەرکەر بێت دەتوانێت سوودمەند بێت. بەڵام تەنیا دامەزراندنی قالب و میکانیزمەکان بە تەنیایی بەس نیە و دەسکەوتێکی نابێت. مژاری بنەڕەتی ئەوەیە کە ئەو فڕاکسیونانە تا چەند دەتوانێت یان دەرفەتی پێدەدەن بۆ دەستەبەرکردنی مافە ئینسانی و بنەڕەتیەکانی گەلانی ئیران هەنگاو هەڵێنێت و بە ڕێگەیەک دا بڕوات کە هەڵاواردن و پێشێل کردنی مافی ئینسانی ئەوان کۆتایی پێبێت.

فواد بێریتان

هاوسەرۆکی کۆدار