سەردەمی مۆدێرنیتەی کورد – بەشی یەکەم
23 حوزهیران, 2016ڕوون و ئاشکرایه. لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا ئيدی کەس ناتوانێ وەکوو پێشوو ژیان و سیاسەت بکات. ئیدی گۆڕانکاریکان خۆیان بە سەر هەموو کەسدا فەڕز دەکەن. ئەو ڕاستیە یەکەم دەرەنجامی ئه و شەڕە قووڵەیە کە سەرتاسەری رۆژهەڵاتی ناوینی گرتۆتەوە. شەڕێک کە دەتوانین وەک «شەری جیهانی سێهەم»یش بە ناوی بکەین.
پێشتر ناوەندی ئەو شەڕە وڵاتانی عەرەبی بوو. بەڵام بە تایبەتی ڕووداوەکانی رۆژئاوا و باشووری کوردستان پێمان دەڵێن ئەم شەڕە ئیدی به ناوەندێتی کوردستان بەریوەدەچێت. هۆکارەکەشی ڕوونە. کوردستان لە بواری ژئۆپۆلتیک و ژئۆئیستراتژیک بە شێوەیەک هەڵکەوتووە کە هەر کەس قازانجی بکات دەتوانی لە رۆژهەڵاتی ناوین سەرکەوتن مسۆگر بکات و پێگەی خۆی بە قووەتر بکات. هەر بۆیە دوور لە ڕاستی نیە ئەگەر بڵەین کە شەڕی کوردستان قەدەری هەموو دەوڵەتان و دەسەڵاتخوازانی ناوچە و قەدەری هەموو داگیرکەران و تەنانەت قەدەری هەموو گەلانی ناوچەکەش به تایبەت گەلی کورد دیار دەکات. هەر لەو ڕووەوە گۆڕانکاریەکان دەتوانن لە سەر هەموو جیهان شوێندانەر بن.
هێز و دینامیزمی سەرتاسەری کورد لە ناوچەکە و ستاتۆی سیاسی کورد لە رۆژئاوا و باشوور، هەلێکی زێڕینی رەخساندووە. ئەو هەل و شانسە بە رەنج و تێکۆشان بەدەست هاتووە. دیاری کەس نیە و خۆبەخۆ پێک نەهاتووە. هەر بۆیە کاتێک باسی ڕەوشی قەیراناوی ناوچە دەکرێ، پێویستە هەم باسی دەرفەتەکان و هەمیش مەترسیەکان بۆ کورد بکەین.
لە پێش هەموو شتێکدا پێویستە کورد ستراتیژیەکی دیموکراتیک بە بنەما بگرێت. بەم ستراتیژیەش، دیموکراسی و دیموکراتیک بوون پێش بخات. لە دژی نکۆڵی کردن و داگیرکاری ڕاوەستێ و خۆی لە مەترسی کۆمەڵکوژی بپارێزێت. ئەو خاڵانە پێشمەرجن بۆ ئەوەی کورد بتوانێ به ناسنامه و نرخی خۆی، به چاند و زمانی خۆی و هەروەها به سیاسەتێکی دیموکراسیانه وەکوو هەموو گەڵانی تر بە ئازادی بژیت.
ئەوڕۆکە لە رۆژهەڵاتی ناویندا سێ بهره یان خود زەهنییەت لەگهڵ یهکتر لهناو شەڕ دان. یەکەم زههنییەت و نوێنهرانی مۆدێرنیته یان خود شارستانیەتی سهرمایەدارین که هێزه ناونهتهویهکان و سهرمایهداری جیهانی وهک ئاوروپا و ئامریکا نوێنهرایەتی ئهم خهته فیکریه دهکهن. دووههم سیستەمی دهوڵهت نهتهوی موحافیزهکاری ههرێمه، که ئێران و تورکیا و سوریا و وڵاتانی عهرهب نوێنهرایهتی دەکەن. لە بەرانبەر ههر دوو زههنییهتدا عهقڵیەتی مۆدێرنیتهی دیموکراتیک جێدهگرێ، که ئهمڕۆ له رۆژههڵاتی ناویندا گەلی کورد نوێنهرایەتی دهکات. ههر چهند ئەگەری ئەمە هەیە که ئهم شهڕە له رۆژههڵاتی ناوین درێژخایهن بێت و زیاتر له ده ساڵیش درێژ بکات بەڵام هێزی سهرکهوتوو لهم شهرهدا، ئایندهی رۆژههڵاتی ناوین دیار دەکات. هەر کەس و لایانێک دەخوازێ ئهم شەڕە بباتەوە. چونکە ئەگەر تەیدا سەرنەکەون، له ناو دەچن. چیدی سیستهمی دهوڵهت-نهتهوه که له رۆژههڵاتی ناوین دایه، ناتوانێ چارهسهری لەگەڵ خۆی بێنێ و ئێستاکه له رۆژههڵاتی ناوهراست عهقڵیهتی دهوڵهت-نهتهوه سهرچاوهی ههموو کێشهکانه.
ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان
ئاکامی ئەو شەڕەی رۆژهەڵاتی ناوین هەرچییەک بێت لە سەر ئێران کاریگەری دادەنێ. ئێران ئیتر ناتوانێ خۆی لە دەرەوە بهێڵێتەوە. هەر لەو روویەشەوەیە کە گرینگی ڕۆڵی کورد بە گشتی و رۆژهەڵاتی کوردستانیش بە تایبەتی زیاتر زەق دەبێتەوە. ئێران هەوڵ دەدات کوردان بۆ لای خۆی رابکێشێ.
ئێران دەیهەوێ هەموو کوردان بۆ لای خۆی رابکێشێ بەڵام هاوکات ناشی هەوێ کێشەی کورد چارەسەر بکات و مافی خۆزایی گەلی کورد قبوڵ بکات. خاڵی سرنجڕاکێش ئەوەیه که دژبەرانی ئێرانیش هەمان زەهنییەتیان سەبارەت به کورد هەیە و ئەوانیش کوردان وەکوو گەل قبووڵ ناکەن و ناشیانهەوێ کێشەی کورد چارەسەر بێ. هەر بۆیە کورد ناتوانێ ئەو نزیک بوونەوەیه پەسەند بکات و لەگەڵ ئەم لایانانەش جێبگرێ. چون رێک وەکوو ئینتحارێکی سیاسیە.
لەو بارودۆخەدا کوردی رۆژهەڵات ناتوانن خۆیان بکەنە قوربانی ئەو شەڕەی کە لە رۆژهەڵاتی ناویندا بەڕێوە دەچێ. ناتوانن وەک لایانێک دژی لایانێکی تر راوەستن. کورد لە دەرەوەی هەر دوو هێڵ یان هەر دوو لایان راوەستاوه و هێڵی سێیەم بۆخۆی بە بنەما دەگرێت. پێویستە کورد نەکەونە شەڕی مەزهەبی و شەڕی دەوڵەتان و نەبنە ئامرازی دەستی ئەو شەرخوازانە. هەر بۆیە پێویستە کورد به تایبهت له رۆژهەڵاتی کوردستان فۆرمولی کۆنفدراڵیسمی دیموکراتیکی گەلانی ئێران و مۆدێلی خۆبەڕێوەبهری دیموکراتیک بە بنەما بگرن و پێداگری بکەن لەسەر ئازادی، دیموکراسی و دادپەروهری.
هەر کەس و لایانێک دەخوازێ کوردان بۆلای خۆی پەلکێش بکات تا لەو شەڕەدا هاوسەنگیەکان بگۆڕن. هۆکاری ئەم هێرشانەی کە دەکرێتە سەر کوردان ئەوەیه که هێزی کورد ئەساس و دیاریکەرە لەم شەڕەدا و کورد لەگەڵ کام لایان بێت، ئەو لایانه قازانج دەکات و ئەوەی تر لاواز دەبێت و شکست دەخوات. کورد ناتوانێت و نابێتیش داگیرکەرێک بە باشتر لە داگیرکەرێکی تر بزانێ. هەر بۆیە زۆر گرینگە کە کورد خۆی بە دوور بگرێت لەو پرۆژە و پیلانەی کە دەوڵەت و دەسەڵاتداران بەڕێوەی دەبەن. بو ئەم مەبەسته دەبێت کورد خاوهن سیاسهتێکی سەربەخۆ و ئیرادهیەکی ئازاد بێت. دهبێت که کوردانی رۆژههڵات لهم قوناخەدا ههم پهره به تێکوشانی سیاسی و دیموکراسیخوازی خۆیان بدهن و ههم ههوڵ بدهن به تێکوشانی خۆیان زەهنییهتێکی دیموکراتیک له ناو کورداندا ئاوا بکهن. دهبێت فریوی بەڵێنهکانی دهوڵەتان و چاوهروانی ئهوان بو چارهسهری کێشەکانیان نەکهن. کوردی رۆژههڵات دهبێت بزانێت که هیچ کات دهوڵهت نایههوێ و ناتوانێتیش گهلان بهرهو ئازادی ببات و کێشهکانیان له بنهڕەتدا چارهسهر بکەن. چون کاراکتێری دهوڵهت به خۆی قەیران درووست دەکات. بۆیه کورد دهبێت بۆ خۆی پهره به تێکۆشان و خهباتی خۆی بدات و به تێکۆشانی خوی بهرهو ئازادی بچێت.
کۆتایی بەشی یەکەم